Dolar hegemonyası daha ne kadar sürecek? BRICS ülkeleri Ağustos ayında toplanıyor ve gündemlerinde bu konu var

Dolar dünyanın varsayılan para birimi olarak daha ne kadar kalacak? BRICS ülkeleri bu Ağustos ayında Güney Afrika'da toplanıyor ve gündemlerinde bu konu var

Yeni bir para birimi doların egemenliğine meydan okuyabilir mi? Belki, ama asıl mesele bu olmayabilir.

Ağustos 2023'te Güney Afrika, BRICS kısaltmasıyla bilinen Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika liderlerini ağırlayacak. Gündemdeki konular arasında yeni bir ortak BRICS para biriminin oluşturulması da yer alıyor.

BRICS ülkelerini on yılı aşkın bir süredir inceleyen bir akademisyen olarak, BRICS para biriminden söz edilmesinin neden önem kazandığını kesinlikle anlayabiliyorum. BRICS zirvesi, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin Batı'nın geleneksel hakimiyetine meydan okuyan değişen bir jeopolitik manzarayla yüzleştiği bir döneme denk geliyor. BRICS ülkeleri on yılı aşkın bir süredir dolara olan bağımlılıklarını azaltmaya çalışırken, Batı'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından Rusya'ya uyguladığı yaptırımlar bu süreci hızlandırdı.

Bu arada, yükselen faiz oranları ve ABD'deki son borç tavanı krizi, diğer ülkeler arasında dolar cinsinden borçlarına ve dünyanın önde gelen ekonomisinin temerrüde düşmesi halinde doların çöküşüne ilişkin endişeleri artırdı.

Tüm bunlar göz önüne alındığında yeni bir BRICS para biriminin gerçeğe dönüşmesinin önünde büyük engeller bulunuyor. Ancak para birimi tartışmalarının gösterdiği şey, BRICS ülkelerinin uluslararası ilişkileri nasıl sarsacaklarına dair yeni fikirler keşfetmeye ve geliştirmeye ve bu fikirler etrafında politikaları etkin bir şekilde koordine etmeye çalıştıklarıdır.

Dolardan arındırma ivmesi?

Uluslararası işlemlerin %88'inin ABD doları ile yapılması ve doların küresel döviz rezervlerinin %58'ini oluşturması nedeniyle doların küresel hakimiyeti tartışılmaz. Ancak de-dolarizasyon - ya da bir ekonominin uluslararası ticaret ve finans için ABD dolarına olan bağımlılığının azaltılması - Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından hız kazanıyor.

BRICS ülkeleri dolara olan bağımlılıklarını azaltmak için çok çeşitli girişimlerde bulunuyor. Geçtiğimiz yıl Rusya, Çin ve Brezilya sınır ötesi işlemlerinde dolar dışı para birimlerini daha fazla kullanmaya başladı. Irak, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri aktif olarak dolar alternatiflerini araştırıyor. Merkez bankaları da döviz rezervlerinin daha büyük bir kısmını dolardan altına kaydırmaya çalışıyor.

BRICS ülkelerinin hepsi farklı nedenlerle doların hakimiyetini eleştiriyor. Rus yetkililer yaptırımların acısını hafifletmek için dolarsızlaşmayı savunuyor. Yaptırımlar nedeniyle Rus bankaları, banka işlemlerini mümkün kılan küresel mesajlaşma sistemi SWIFT'i kullanamıyor. Batı geçen yıl Rusya'nın 330 milyar dolarlık rezervini dondurdu.

Bu arada Brezilya'da 2022 seçimleri Luiz Inácio Lula da Silva'yı yeniden başkanlığa getirdi. Lula, daha önce Brezilya'nın dolara olan bağımlılığını ve kırılganlığını azaltmaya çalışan BRICS'in uzun süredir savunucusudur. Grubun dolarsızlaştırma taahhüdünü yeniden canlandırdı ve Euro benzeri yeni bir para birimi yaratmaktan bahsetti.

Çin hükümeti de doların hakimiyetiyle ilgili endişelerini açıkça ortaya koymuş ve onu "dünya ekonomisindeki istikrarsızlık ve belirsizliğin ana kaynağı" olarak nitelendirmiştir. Pekin doğrudan Fed'in faiz artırımını uluslararası finans piyasasında kargaşaya ve diğer para birimlerinin önemli ölçüde değer kaybetmesine neden olmakla suçladı. Diğer BRICS ülkeleriyle birlikte Çin de yaptırımların jeopolitik bir silah olarak kullanılmasını eleştirdi.

Dolardan arındırma ve olası bir BRICS para biriminin cazibesi bu tür sorunları hafifletmek olacaktır. ABD'deki uzmanlar bu konudaki beklentiler konusunda derin görüş ayrılıkları yaşıyor. ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, çoğu ülkenin alternatifi olmadığı için doların baskın kalacağına inanıyor. Ancak eski bir Beyaz Saray ekonomisti BRICS para biriminin doların hakimiyetine son verebileceğini düşünüyor.

Para birimi hedefleri

Bir BRICS para biriminden söz edilmeye başlanmasına rağmen, üzerinde düşünülen çeşitli modeller hakkında sınırlı bilgi bulunmaktadır.

En iddialı yol, 1999 yılında Avrupa Birliği'nin 11 üye ülkesi tarafından kabul edilen tek para birimi Euro'ya benzer bir şey olacaktır. Ancak BRICS içindeki ekonomik güç asimetrileri ve karmaşık siyasi dinamikler göz önüne alındığında tek bir para birimini müzakere etmek zor olacaktır. Yeni bir para biriminin işleyebilmesi için BRICS'in bir döviz kuru mekanizması üzerinde anlaşmaya varması, etkin ödeme sistemlerine ve iyi düzenlenmiş, istikrarlı ve likit bir finans piyasasına sahip olması gerekmektedir. Küresel bir para birimi statüsüne ulaşmak için BRICS'in, diğerlerini yeni para biriminin güvenilir olduğuna ikna etmek üzere ortak para birimi yönetimi konusunda güçlü bir geçmişe sahip olması gerekir.

Euro'nun BRICS versiyonu şimdilik olası görünmüyor; ilgili ülkelerden hiçbiri yerel para birimini bırakma arzusu göstermiyor. Amaç daha ziyade ilk adım olarak sınır ötesi işlemler için etkin bir entegre ödeme sistemi oluşturmak ve ardından yeni bir para birimini uygulamaya koymak gibi görünüyor.

Bunun için gerekli yapı taşları zaten mevcut. BRICS bankaları arasında yerel para birimleriyle sınır ötesi ödemeleri kolaylaştırmak amacıyla 2010 yılında BRICS Bankalar Arası İşbirliği Mekanizması hayata geçirildi. BRICS ülkeleri, yerel para birimini dolara çevirmek zorunda kalmadan BRICS arasındaki işlemler için bir ödeme sistemi olan "BRICS pay "i geliştirmektedir. Ayrıca bir BRICS kripto para biriminden ve para birimlerinin birlikte çalışabilirliğini ve ekonomik entegrasyonu teşvik etmek için Merkez Bankası Dijital Para Birimlerinin geliştirilmesinin stratejik olarak uyumlu hale getirilmesinden bahsedilmektedir. Birçok ülke BRICS'e katılmaya ilgi duyduğunu ifade ettiğinden, grubun dolarsızlaştırma gündemini ölçeklendirmesi muhtemeldir.

BRICS vizyonundan gerçeğe

Elbette, grubun Batı dışı altyapılara paralel büyük BRICS projeleri oluşturmaya yönelik geçmişteki en iddialı girişimlerinden bazıları başarısız oldu. BRICS kredi derecelendirme kuruluşu kurmak ve BRICS denizaltı kablosu oluşturmak gibi büyük fikirler hiçbir zaman hayata geçirilemedi.

Dolardan arındırma çabaları da hem çok taraflı hem de ikili düzeyde devam etmektedir. 2014 yılında BRICS ülkeleri Yeni Kalkınma Bankası'nı kurduklarında, kuruluş anlaşmasında bankanın faaliyetlerinin, faaliyetin gerçekleştiği ülkenin yerel para birimi cinsinden finansman sağlayabileceği belirtilmişti. Ancak 2023 yılında banka, varlığını sürdürebilmek için büyük ölçüde dolara bağımlı olmaya devam etmektedir. Yerel para cinsinden finansman bankanın portföyünün yaklaşık %22'sini oluşturuyor, ancak yeni başkanı 2026 yılına kadar bu oranı %30'a çıkarmayı umuyor.

Benzer zorluklar iki taraflı dolarsızlaşma arayışlarında da mevcut. Rusya ve Hindistan, Hintli ithalatçıların Rusya'nın ucuz petrol ve kömürü için rupi cinsinden ödeme yapmalarını sağlayacak yerel para birimleriyle ticaret mekanizması geliştirmeye çalıştı. Ancak Moskova'nın rupi biriktirme fikrine soğuk bakması üzerine görüşmeler askıya alındı.

Dolardan arındırmanın önündeki engellere rağmen BRICS grubunun harekete geçme kararlılığı göz ardı edilmemelidir - grup geçmişte beklentilere meydan okumasıyla tanınmıştır.

Beş ülke arasındaki pek çok farklılığa rağmen, blok ortak politikalar geliştirmeyi ve 2020-21 Çin-Hindistan sınır çatışmaları ve Ukrayna'daki savaş gibi büyük krizleri atlatmayı başardı. BRICS işbirliğini derinleştirdi, yeni finansal kurumlara yatırım yaptı ve ele aldığı politika konularının yelpazesini sürekli genişletti.

Artık BRICS, ülkelerdeki hükümet yetkililerini, işletmeleri, akademisyenleri, düşünce kuruluşlarını ve diğer paydaşları birbirine bağlayan devasa bir mekanizmalar ağına sahip. Ortak para birimi konusunda bir hareket olmasa bile, BRICS maliye bakanlarının ve merkez bankacılarının düzenli olarak koordine ettiği çok sayıda konu var ve yeni finansal işbirlikleri geliştirme potansiyeli özellikle güçlü.

Kaynak: Fortune

https://fortune.com/2023/06/25/dollar-reserve-currency-brics-brazil-russia-india-china-south-africa/